Cyfrowa kolonizacja a opór epistemiczny, kompetencje cyfrowe i edukacja medialna 4.0 – konferencja naukowa

W dniach 19-22 listopada 2025 r. odbędzie się w trybie online Międzynarodowa Interdyscyplinarna Konferencja Naukowa pt. Cyfrowa kolonizacja a opór epistemiczny, kompetencje cyfrowe i edukacja medialna 4.0. Organizatorem konferencji jest Ośrodek Badań nad Mediami IFP Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.

W XXI wieku jesteśmy świadkami nowej formy kolonizacji – nie prowadzonej za pomocą armii, ale za pomocą kodu, danych i algorytmów. Władza cyfrowa jest dziś globalna, niewidzialna i głęboko zakorzeniona w architekturze codziennego życia. Dane są ekstraktowane jak surowce; algorytmy – jak „urzędnicy imperium” – decydują o naszych wyborach, widzialności i możliwościach.

Konferencja „Cyfrowa kolonizacja a opór epistemiczny, kompetencje cyfrowe i edukacja medialna 4.0” jest organizowana jako forma intelektualnego oporu wobec hegemonicznych narracji kulturowych, technologicznych i ekonomicznych. Ma na celu zbadanie i przeformułowanie sposobu, w jaki technologia kształtuje wiedzę, władzę i społeczne relacje.

Stawiamy pytania:

• Czy możliwa jest dekolonizacja danych i suwerenna infrastruktura cyfrowa?
• Jak rozpoznać mechanizmy algorytmicznej hegemonii i ich epistemiczne skutki?
• Jak kształcić nowe pokolenia użytkowników – nie tylko sprawnych technicznie, ale krytycznych, świadomych i opornych?

Naszą odpowiedzią jest Edukacja Medialna 4.0 – edukacja nie tylko o tym, jak działa technologia, ale przede wszystkim: dlaczego działa tak, a nie inaczej, czyją logikę wspiera, jakiej przyszłości służy i czyje głosy wyklucza.

Konferencja ta, zgodnie z zamierzeniem organizatorów, ma połączyć środowiska akademickie, technologiczne i aktywistyczne. Tworzyć przestrzeń dla transdyscyplinarnego i międzyinstytucjonalnego dialogu, w którym edukacja, sztuka, nauka i polityka spotykają się w celu projektowania alternatyw: sprawiedliwszych, inkluzywnych i opartych na wspólnej odpowiedzialności za dane.

Cyfrowa kolonizacja to zjawisko będące współczesną formą hegemonii, w której dane – jako kluczowy zasób ery informacyjnej – są przechwytywane, przetwarzane i eksploatowane w sposób przypominający logikę historycznego kolonializmu. Państwa i społeczności Globalnego Południa, a także marginalizowane grupy wewnątrz społeczeństw Globalnej Północy, stają się „dostarczycielami surowca” w postaci danych, które są ekstraktowane przez dominujące podmioty technologiczne (platformy cyfrowe, państwa, korporacje), przetwarzane bez transparentności oraz monetyzowane w ramach systemów platformowego kapitalizmu i nadzoru.

Inspiracją teoretyczną dla konferencji są przełomowe publikacje z zakresu krytyki danych i technologii: The Costs of Connection (Couldry & Mejias, 2019), gdzie pojęcie „kolonizacji danych” (ang. data colonialism) opisuje strukturalne podporządkowanie danych i technologii logice eksploatacji; The Age of Surveillance Capitalism (Zuboff, 2019), w której przedstawiono kapitalizm inwigilacji jako nowy porządek ekonomiczny; oraz Algorithmic Colonization of Africa (Birhane, 2020), która ukazuje, jak systemy AI reprodukują neokolonialne relacje globalne.

W tym kontekście dane nie są już wyłącznie elementem infrastruktury informacyjnej – stają się narzędziem władzy epistemicznej, ekonomicznej i politycznej. Algorytmy klasyfikujące, modele predykcyjne, infrastruktura chmurowa, systemy nadzoru – wszystkie te komponenty technologiczne działają w oparciu o globalnie nierówne przepływy danych, ugruntowując cyfrową hierarchię.

Krytyczne myślenie i kompetencje medialno-cyfrowe jako forma oporu

Zasadniczym wymiarem przeciwdziałania cyfrowej kolonizacji jest rozwój kompetencji krytycznych, które umożliwiają użytkownikom, obywatelom i instytucjom analizę mechanizmów działania technologii cyfrowych, a także refleksję nad ich społecznymi, kulturowymi i politycznymi konsekwencjami. W tym sensie krytyczne myślenie należy rozumieć nie tylko jako umiejętność analizy informacji, lecz również jako praktykę obywatelską – zakorzenioną w etyce odpowiedzialności za wspólne zasoby cyfrowe i informacyjne.

Równie istotne są kompetencje medialne i cyfrowe, które obejmują m.in.:

• rozpoznawanie mechanizmów ekstrakcji danych i modelowania zachowań,
• umiejętność dekodowania algorytmicznej logiki platform,
• świadomość zagrożeń związanych z koncentracją infrastruktury danych,
• zdolność do korzystania z alternatywnych narzędzi i modeli (np. data commons, wolne oprogramowanie, infrastruktury lokalne),
• udział w inicjatywach obywatelskich na rzecz suwerenności cyfrowej.

Brak tych kompetencji prowadzi do automatyzowanej zgody na eksploatację – zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i systemowym – co wzmacnia asymetrię władzy technologicznej i oddala nas od realnej partycypacji w życiu cyfrowym.

Ramowe zagadnienia do konferencji:

• pojęcie cyfrowej kolonizacji i dane jako nowy zasób kolonialny
• infrastruktura danych a asymetria władzy
• platformowy kapitalizm i ekstrakcja danych
• edukacja medialna 4.0 jako narzędzie oporu epistemicznego w erze cyfrowej kolonizacji
• kompetencje cyfrowe a suwerenność informacyjna: edukacja medialna w dobie technologii 4.0
• nowe wyzwania edukacji medialnej 4.0 – od dezinformacji do algorytmicznej manipulacji
• technologie 4.0 w służbie edukacji medialnej – narzędzia i strategie kształcenia świadomych użytkowników mediów
• edukacja medialna 4.0 a inkluzywność cyfrowa – przeciwdziałanie wykluczeniu informacyjnemu i edukacyjnemu
• kształtowanie postaw krytycznych wobec cyfrowej hegemonii – rola edukacji medialnej 4.0
• algorytmiczna dominacja i reprodukcja nierówności: wyzwania dla demokracji i „szkół/ujęć krytycznych” w naukach społecznych
• suwerenność cyfrowa i opór
• postkolonialna krytyka technologii

1. Pojęcie cyfrowej kolonizacji i dane jako nowy zasób kolonialny

Cyfrowa kolonizacja odnosi się do zjawiska asymetrycznego gromadzenia, kontroli i wykorzystywania danych przez dominujące podmioty technologiczne (najczęściej z Globalnej Północy) kosztem państw rozwijających się (Globalnego Południa). Jest to forma nowoczesnego imperializmu, w którym dane stają się zasobem podporządkowanym interesom hegemonicznych graczy cyfrowych. Dane funkcjonują w tym układzie władzy jako nowy zasób kolonialny. W epoce cyfrowej dane pełnią rolę podobną do surowców w klasycznym kolonializmie. Ich eksploatacja prowadzi do koncentracji władzy technologicznej i ekonomicznej. W tym kontekście użytkownicy i instytucje z państw peryferyjnych stają się źródłem „surowca”, który jest przetwarzany i monetyzowany przez globalne korporacje technologiczne.

2. Infrastruktura danych a asymetria władzy

Dostęp i kontrola nad cyfrową infrastrukturą – serwerami, chmurą obliczeniową, kablami transoceanicznymi – są skoncentrowane w rękach nielicznych podmiotów. Ogranicza to suwerenność danych krajów peryferyjnych, czyniąc je zależnymi od technologicznej infrastruktury innych państw lub firm.

3. Platformowy kapitalizm i ekstrakcja danych

Giganci technologiczni, tacy jak Google, Meta czy Amazon, stosują model platformowego kapitalizmu, który opiera się na ciągłym gromadzeniu danych użytkowników. Proces ten przypomina kolonialne modele akumulacji – dane są zbierane bez odpowiedniej rekompensaty, a korzyści są centralizowane.

4. Edukacja medialna 4.0 jako narzędzie oporu epistemicznego w erze cyfrowej kolonizacji

Panel poświęcony będzie analizie roli edukacji medialnej 4.0 w rozwijaniu kompetencji krytycznego myślenia i refleksji epistemicznej w kontekście cyfrowej kolonizacji. Omówione zostaną mechanizmy wpływu dominujących platform cyfrowych na produkcję i dystrybucję wiedzy oraz strategie edukacyjne wzmacniające zdolność użytkowników do identyfikacji i oporu wobec narzucanych narracji.

5. Kompetencje cyfrowe a suwerenność informacyjna: edukacja medialna w dobie technologii 4.0

Dyskusja koncentrująca się na związku między rozwijaniem kompetencji cyfrowych a zachowaniem suwerenności informacyjnej w erze technologii 4.0. Panel zbada teoretyczne i praktyczne aspekty edukacji medialnej jako kluczowego narzędzia przeciwdziałania zależnościom technologicznym oraz wspierania autonomii poznawczej jednostek i społeczności.

6. Nowe wyzwania edukacji medialnej 4.0 – od dezinformacji do algorytmicznej manipulacji

Panel obejmujący współczesne wyzwania edukacji medialnej, ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk dezinformacji oraz algorytmicznej manipulacji treściami cyfrowymi. Omówione zostaną strategie pedagogiczne i narzędzia technologiczne, które pozwalają rozwijać kompetencje analityczne i świadome korzystanie z mediów w kontekście dynamicznie zmieniającego się ekosystemu informacyjnego.

7. Technologie 4.0 w służbie edukacji medialnej – narzędzia i strategie kształcenia świadomych użytkowników mediów

Zachęcamy Prelegentów i Prelegentki do prezentacji innowacyjnych rozwiązań technologicznych i metodyk dydaktycznych wykorzystywanych w edukacji medialnej 4.0. Panel skupi się na analizie efektywności narzędzi cyfrowych, takich jak sztuczna inteligencja, rzeczywistość rozszerzona i adaptacyjne systemy nauczania, w procesie kształtowania kompetencji medialnych oraz krytycznej refleksji nad mediami.

8. Edukacja medialna 4.0 a inkluzywność cyfrowa – przeciwdziałanie wykluczeniu informacyjnemu i edukacyjnemu

Dyskusja nad rolą edukacji medialnej 4.0 w zapewnieniu inkluzywności cyfrowej i przeciwdziałaniu wykluczeniu informacyjnemu. Panel podejmie kwestie dostępności narzędzi i zasobów edukacyjnych, a także adaptacji programów nauczania do potrzeb zróżnicowanych grup społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem barier technologicznych i kulturowych.

9. Kształtowanie postaw krytycznych wobec cyfrowej hegemonii – rola edukacji medialnej 4.0

Panel poświęcony będzie refleksji nad edukacją medialną jako przestrzenią kształtowania postaw krytycznych wobec globalnych procesów cyfrowej hegemonii. Przedstawione zostaną perspektywy teoretyczne oraz przykłady praktyk edukacyjnych promujących suwerenność epistemiczną i kulturową, zwłaszcza w kontekście nierówności w dostępie do technologii i informacji.

10. Algorytmiczna dominacja i reprodukcja nierówności: wyzwania dla demokracji i „szkół/ujęć krytycznych” w naukach społecznych

Systemy algorytmiczne, trenowane na globalnie zebranych danych, mogą reprodukować oraz wzmacniać istniejące nierówności społeczne, kulturowe i ekonomiczne. Utrwalenie hegemonii kulturowej (np. poprzez język dominujący w danych) to forma epistemicznej kolonizacji. Jak dekonstruować praktyki kulturowe, komunikacyjne i medialne służące utrwalaniu owej dominacji i reprodukowaniu nierówności? Jakie narzędzie, metody i strategie badawcze można do tego celu zastosować?

11. Suwerenność cyfrowa i opór

Ruchy na rzecz cyfrowej suwerenności oraz alternatywne modele zarządzania danymi (jak np. data commons czy lokalne chmury obliczeniowe) stanowią odpowiedź na cyfrową kolonizację. Państwa i społeczności dążą do większej kontroli nad własnymi danymi, co jest próbą przełamania cyfrowej hegemonii.

12. Postkolonialna krytyka technologii

Z perspektywy postkolonialnej, technologia nie jest neutralnym narzędziem, lecz nośnikiem władzy. Narzędzia cyfrowe i praktyki związane z zarządzaniem danymi są osadzone w strukturach dominacji, które przypominają relacje kolonialne. Analiza postkolonialna ujawnia, jak cyfrowa kolonizacja wpisuje się w historyczne kontinuum eksploatacji.

Zgłoszenia na konferencję należy dokonywać do 28.10.2025 r. za pomocą formularza zgłoszeniowego

Organizatorzy poinformują osoby zgłaszające swój udział o akceptacji zgłoszenia do 30.10.2025 roku.

Adres kontaktowy: konferencja.cyfrowakolonizacja@gmail.com.
Opłata konferencyjna dla pracowników naukowych wynosi: 250 zł.
Opłata dla Doktorantów i młodych badaczy wynosi: 100 zł.

Zapraszamy!