Podsumowanie konferencji „Cyfrowa kolonizacja a opór epistemiczny. Kompetencje cyfrowe i edukacja medialna 4.0”

Międzynarodowa i interdyscyplinarna konferencja zorganizowana przez Ośrodek Badań nad Mediami i Forum Metodologiczne Młodych Badaczy Mediów IFP OBnM Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie odbyła się online w dniach 19–22 listopada 2025 roku. Wydarzenie zgromadziło szerokie grono badaczy i badaczek, tworząc przestrzeń dla pogłębionej, wielogłosowej dyskusji nad wyzwaniami współczesnej rzeczywistości cyfrowej.

Centralnym tematem obrad było zjawisko cyfrowej kolonizacji, rozumianej jako zbiór nowych form zależności, nadzoru i asymetrii władzy wynikających z dominacji globalnych platform technologicznych. Prelegenci i prelegentki analizowali współczesne procesy technologiczne, zwracając uwagę na to, że infrastrukturalna przewaga największych korporacji coraz częściej przypomina logikę postkolonialną, a dane użytkowników stają się zasobem podlegającym intensywnej ekstrakcji.

Ważną osią dyskusji była idea oporu epistemicznego, rozumianego jako zdolność krytycznego i świadomego interpretowania technologii oraz mechanizmów wpływających na dostęp do informacji i kształtujących wiedzę społeczną. W tym kontekście szczególne znaczenie zyskała refleksja nad edukacją medialną 4.0, która – poza kompetencjami technologicznymi – obejmuje także wrażliwość społeczną, kulturową i polityczną. Podkreślano, że edukacja połączona z myśleniem krytycznym może stać się skutecznym narzędziem przeciwdziałania epistemicznej dominacji.

Podczas konferencji wiele miejsca poświęcono zagadnieniom takim jak dezinformacja, wykluczenie cyfrowe, algorytmiczna dominacja, suwerenność danych oraz wpływ technologii na funkcjonowanie instytucji demokratycznych. Prelegenci omawiali również alternatywne modele zarządzania danymi i infrastrukturą cyfrową, akcentując możliwość tworzenia bardziej sprawiedliwych i transparentnych ekosystemów informacyjnych.

W programie konferencji znalazły się panele tematyczne dotyczące m.in. postkolonialnej krytyki technologii, algorytmicznej sprawiedliwości, inkluzywności edukacji cyfrowej i roli sztucznej inteligencji w procesach kształcenia. Dyskutowano także o narzędziach edukacyjnych nowej generacji, takich jak systemy adaptacyjne, rzeczywistość rozszerzona czy rozwiązania oparte na sztucznej inteligencji, analizując ich potencjał w budowaniu kompetencji krytycznych oraz przeciwdziałaniu technologicznym nierównościom.

Konferencja stała się dynamiczną platformą dialogu, która połączyła środowiska akademickie, edukacyjne, technologiczne, artystyczne i aktywistyczne. Różnorodność perspektyw oraz szeroki wachlarz poruszanych tematów nadały wydarzeniu inspirujący charakter i otworzyły nowe pola badawczej współpracy – zarówno międzynarodowej, jak i międzypokoleniowej.

W ciągu blisko dwudziestu godzin obrad wystąpiło niemal czterdzieści prelegentów i prelegentek, reprezentujących różne obszary Europy – m.in. Szwecję, Hiszpanię, Słowację i Portugalię – a także Stany Zjednoczone. Międzynarodowy skład uczestników i uczestniczek podkreślił globalny wymiar omawianych problemów i pokazał, że kwestie cyfrowej zależności oraz suwerenności informacyjnej mają charakter uniwersalny, wykraczający poza granice państw czy kontynentów.

Wszystkim uczestnikom serdecznie dziękujemy za zaangażowanie, wkład merytoryczny i pasję badawczą.